Akwete – Edo

A deghẹ uwẹ na yee Jorromi, ihuan are Ẹdo vbe uwu ukpo 1960 rre, ọnii nọ wẹrẹ uwe gha rẹẹ Victor Uwaifo (ke ukpo 1941 ye sẹ ukpo 2021), ne ọ re adesusu ne ol’guita. Irẹn kevbe avbe ikpesikẹn onrẹn ne a rẹẹn ye “Melody Maestros” keghi s’ihuan iyisẹn kevbẹ errẹkọdu erẹnẹen ye emadogua ephonogram viọ ladian1 vbe ukpo 1965 ya se 1976. Usun vbe avbe ihuan na ọ re avbẹ Ekassa ọghe Uwaifo ne ọ ya ru igiemwi “progressive traditionalism”2 kevbe ihuan “Kirrikisi (Ekassa 24)”, ne Uwaifo ya rhie ulamwẹ ẹgiọn vbe ihuan emwi kevbe ilele evbo ọmwa maa. Vbe uwu ulamwẹ Akwete ọghe ọre, Uwaifo keghi fi aro ukpọn ọghe otọ igbo ne a ya obọ do werriẹ ya khian ulamwẹ ihuan ne aro ughughan na mu yo mu rre.3

Ekassa ọ re iku na ugbe vbe ẹvbo vbe a ghaa ma Ọba ọgbọn ye ẹkete, sokpan ọghe Uwaifo, zẹ vbene ọ ye unu ọnrẹn ya ta re, “keghi viọ edọmwadẹ ema ọghe kedegba ughughan, avbe ezikẹn vbe ufere ọghe ebo, ẹgiọn vbe emaba kevbe wẹẹ iren kpe eguita vbe do gha ya Ẹdo s’ihuan.”4 Ekassa 24 keghi re ne a ya rhie maa ẹghẹ ọghe emwi ne emwa Enaigirria ya ẹmwaẹ kevbe igiọdu ru vbe avbe ukpu ni lele ẹghẹ vbe a da fan egbe vbe obọ Britain. Vbe ne Akwete vbe ye, te ulamwẹ kevbe urhu re viọ emwi ẹghẹ ne ọ lae, eghe na ye kevbe ẹghẹ ne ọ dee kugbe zẹvbe i gie emwi ọghẹ ne ọ kaan ama egbe ne Alọngẹ ru n’ivbi-ẹvbo vbe Ẹdo ne ọ ya se emwi n’ede y’ama sokpan a vbe la gha ghee ẹghẹ ne ọ dee vbe odaro iran.

Endnotes
1. Collins, John. 1985. Musicmakers of West Africa. Washington, D.C.: Three Continents Press, 74.
2. Interview with Victor Uwaifo. https://afropop.org/articles/uwaifo. See also Austin Emielu. 2018. “Tradition, Innovations, and Modernity in the Music of the Edo of Nigeria: Toward a Theory of Progressive Traditionalism.” Ethnomusicology 62 (2).
3. Collins 1985, 78.
4. Ibid, 78–79.

Akwete ọ re ukpọn ne a yọ ne ẹ i rherhe rria ne emwa wa loo vbe otọ Africa hia. Zẹvbe aro ughughan ne ọ mwẹẹ kevbe nẹ i na rherhe rria nii, te emwa ghi wa ya ru upọn vbe emwi ama ughughan ogh’ran vbe otọ agbon hia. Te otu ne ikhuo ye ne ọ kaan Akwete ghi wa y’ẹmwẹ ọnrẹn ya mu ọdakhaa, enwae kevbe etin ye iran egbe.

Emasini ne a ya mudia do ukpon ne ikhuo Igbo loo vbe ehe ne a tie ẹ re Akwete vbe otọ Enaigirria, ukpọn ọghe isa, eve, irri ukpokoro, oru kevbe edọmwadẹ emwi ido hia ọ re Akwete khin, erriọ ọ vbe mwẹẹ edọmwadẹ uviẹn ni mwẹẹ aro ughughan ni rhie ẹdọmwadẹ aro emwa, egie, ra ẹgbẹe kevbe inwina emwa ladian, ọ vbe gi’a ya ru ukokọghọ ne a ya gb’aro ghee ikhuo ni hanmwa kevbe ni khian biẹ. Vbe uwu ẹre, a miẹ edọmwadẹ aro oru ni mwẹẹ ume ughughan vbe ne eyelo ye, n’ọfua, neragho kevbe ne ọ baa rhiẹrhiẹ ne a do lele oru nekhui, ọna ghi do rhie aro ughughan n’mose ne ukpọn na zẹ vbene ọ ya mwẹẹ ẹdọmwadẹ aro uviẹn ughughan kevbe aro avbe emwi ni filo lele ẹre.